Tələbələr üçün işıq şüası: Azərbaycanda təqaüdlər

Təqaüd – elə bil mifik bir varlıqdır: hamı ondan danışır, amma çox az adam onu doğrudan görüb. Görən də, çox vaxt, qısa bir anlıq təsadüf nəticəsində və şübhə ilə baxıb: “Görəsən, doğrudanmı var idi?” Amma o, nəhayət, gələndə sən ekrana baxıb donub qalırsan — sanki bu, hesabına gələn məbləğ deyil, başqa bir kainata biletmiş kimi.

Bu, sadəcə pul deyil. Bu, saf adrenalindir. “Sağ qalmaq: yataqxana rejimi” adlı oyunun növbəti səviyyəsidir, harada sən – isti sendviç xəyalı ilə yaşayan ac tələbəsən.

Məqalədə nəyi müzakirə edəcəyik:

✔ Azərbaycanda təqaüd sisteminin necə qurulduğunu atomlarına qədər təhlil edəcəyik.
✔ Niyə bəzi tələbələr təqaüdlə “firavan yaşayır”, digərləri isə “doşirak” və dualarla dözür — izah edəcəyik.
✔ Təqaüdü ilk həftədə necə “buxara çevirməmək” barədə məsləhətlər.

“Təqaüd? Dövlət qayğısı ilə sosial sirrin ortasında bir hadisədir.”

Uşaqlıqda yaxşı qiymətə görə konfet verirdilər, yadındadır? Təqaüd – onun yetkinlik versiyasıdır. Fərq ondadır ki, artıq sən böyümüsən, konfet yox, amma təqaüd kartın var.

Etiraf edək: işləməyən tələbənin təqaüdü mart qarına bənzəyir — gözəl, ancaq tez ərir və geriyə qaytarmaq mümkün olmur.

Azərbaycanda təqaüdlər sistemi, prinsip etibarilə ədalətli olmağa çalışır, amma bəzən elə davranır ki, sanki ümumiyyətlə sənin oxuduğundan xəbəri yoxdur. Bütün imtahanları uğurla verirsən, məsuliyyətlisən, amma yenə də “sıfır balans”. Bəzən isə əksinə – sadəcə “ulduzlar düz düzülüb” deyə pul hesabına köçürülür.

Qısası: təqaüdü sən seçmirsən, o səni seçir.

Təqaüd növləri və onları əldə etməyin yolları (bəxtdən savayı)

1. Dövlət (bazis) təqaüdü — təqribən 130 AZN
Ən geniş yayılmış və eyni zamanda ən “kaprizli” növdür. Yaxşı qiymətlər və dövlət sifarişi əsasında verilir, lakin davamlı olması tələbənin reytinqindən asılıdır. Bir bal itirdin, bir imtahanda zəif nəticə göstərdin – təqaüd səninlə vidalaşır. Əsl “kəpənək effekti”. Adətən məbləğ qiymətlərə uyğun dəyişir.

2. Prezident təqaüdü — təqribən 300 AZN
Avtobusdakı sabit Wi-Fi qədər nadirdir. Yalnız ən yaxşılara verilir — ixtisas, universitet, region, hətta ulduzların düzülüşünə görə rəqabət aparılır. Amma əgər sən seçildinsə – bu, fakültə səviyyəsində hörmət nişanıdır.

3. İmza (adlı) təqaüdlər
Fərqli fondlar, o cümlədən Heydər Əliyev Fondu tərəfindən təqdim olunur. Bu təqaüdləri qazanmaq üçün yüksək akademik göstəricilər, elmi fəaliyyət, müsabiqə və olimpiadalarda iştirak zəruridir.
Qısası: həm dahilər, həm də bir az superqəhrəmanlar üçündür. Əlavə olaraq – möhkəm sinir sistemi arzuolunandır.

4. Sosial təqaüdlər
Xüsusi halları olan tələbələr üçün nəzərdə tutulur. Burada əsas meyar qiymətlər deyil, sənədlərdir. Yardım əhəmiyyətlidir, amma sənədləşmə bəzən bir sessiya qədər vaxt aparır. Əgər bütün arayışları vaxtında toplaya bildinsə – artıq kiçik bir mükafata layiqsən.

Qeyd edək ki, son illərdə Azərbaycanda təqaüdlər artırılıb: bu, yeni qəbul olunanlar üçün xoş sürprizdir, lakin artıq məzun olanlar üçün – bir az “gecikmiş təşəkkür” effekti yaradır.

Tələbələrin təqaüdə münasibəti necədir?

Əgər bir sözlə desək — tragikomik.
Bəziləri üçün təqaüd – yalnız yemək büdcəsidir. Bəziləri üçün geyim və aksesuar. Digərləri isə “maliyyə məsuliyyəti” hissi ilə çoxlu dəftər-qələm alır.

Bəzi tələbələr təqaüdü qorumaq üçün həqiqətən qeyri-mümkünü edirlər: sutkalarla oxuyurlar, müəllimlərlə ballar uğrunda mübahisə edirlər, bəzən başqaları üçün kurs işi yazırlar — təkcə “layiqlilər” siyahısında qalmaq naminə.

Mini hekayələr

Ayxan, 22 yaş, jurnalistika fakültəsi:
“Bilirdim ki, təqaüdü itirsəm, işləməyə məcbur qalacağam. Ona görə bir müddət Konstitusiyanı əzbərlədim — təkcə müəllim məni dahiyə sansın deyə.”

Zümrüd, 20 yaş, psixologiya fakültəsi:
“Təqaüd ilk dəfə hesabıma gələndə, özümə qəhvə, kitab və təsadüfən bir onlayn kurs aldım. Pul üç saata qurtardı. Amma o hiss – unudulmaz idi.”

Niyə təqaüdü itirmək bu qədər asandır?

Təqaüd sanki kövrək bir dostluq kimidir: bir dəfə cavabsız buraxsan (məsələn, praktikanı vaxtında təqdim etməsən) – hər şey bitdi. Günahkar isə, təbii ki, sən deyilsən: sistemdir, müəllimdir, ya da kainat.
Sənin vəzifən — reytinqini izləmək, “deadline”-ları qaçırmamaq, və ən əsası – jurnala bal yazan insanlarla mübahisə etməməkdir.
Unutma: həyatda səhv etmək olar, amma akademik arayışda — yox.

Ən ağrılısı odur ki, bəzən təqaüd universitet rəhbərliyinin gecikməsi səbəbilə tutulur. Elə bilirlər ki, tələbələr təkcə “biliklə” qidalanır. Nəticədə tələbə “Hachiko rejiminə” keçir – bankomat qarşısında dayanıb hər beş dəqiqədən bir balansı yeniləyir, guya düşüncə gücü ilə pul peyda olacaq.

Təqaüdlə yaşamaq mümkündürmü?

Əlbəttə mümkündür!
Sadəcə sən bacarmalısan:
• Həftəlik büdcə planı qurmağı.
• Soyuducuda olanlarla normal yemək bişirməyi, daima fastfudla dolanmaq yerinə.
• Və ən əsası — gələn çərşənbəyə qədər yaşamaq üçün neçə manat lazım olduğunu hesablamanı.

Tələbələr zarafatla deyir: “Biz kasıb deyilik – strateqik düşünürük.”

Əsas məqam — dəstək və tanınmadır

Təqaüd sadəcə məbləğ deyil. Bu, sənin zəhmətinin görüldüyü, səylərinin qiymətləndirildiyi göstəricidir. Bu, təkcə imtahan vermək deyil – inkişaf etməkdir. Öz ağlınla yaşamaq və bunun üçün az da olsa mükafat almaqdır.

Diqqət!!!

Əgər bu yazıdan sonra da təqaüdünü üç günə xərcləyəcəksənsə – deməli, ya sultansan, ya da sadəcə diqqətlə oxumamısan. Bəlkə də hər ikisi.

Təqaüd “havayı pul” deyil. Bu, dövlətin sənə dediyi kiçik bir “əhsən”dir. Bəli, həmişə ədalətli deyil. Bəli, bəzən sabit də deyil. Amma bir mənada – sənin beyninin ilk maaşıdır.
Və etiraf et — bu, xoş hissdir.

Təqaüdünü qoru. Ağlını qoru. Özünü və yaxınlarını qoru.
Və ən əsası – hamısını birdən xərcləmə, nə qədər cazibədar görünsə də.