«True Detective» necə bütün janrı qurban verib, amma nəticədə qalib gəldi

«True Detective» — kitabxanalarda baş verən səmimi qətllər, papaqlı dahiyanə detektivlər və bir baxışdan tanınan canilər haqqında deyil. Bu, özünü qurban verən serialdır. O, gəlib ki, janrın bütün qanunlarını bataqlıq kötüklərindən düzəlmiş xaçda ritualla çarmıxa çəksin, onları tərsinə çevirsin və göstərsin ki, əsl qaranlıq manyakın əməllərində yox, bizim yaddaşımızın labirintlərində gizlənib. Və bəli, birinci mövsüm — müqəddəs mətn kimidir, qalanı isə fanatların çətin qəbul etdiyi apokriflərdir. Niyə? İndi biləcəksiniz.

Spoiler: detektiv burada yoxdur. Yaxşı, var, amma onu elə ilk seriyada qurban verirlər.

Əgər «diyezis» və «xronotop» kimi ağır terminləri bir kənara qoysaq, alimlər sadə bir şey deyir: «True Detective»in birinci mövsümü detektiv hekayə deyil, polis dramı şəklinə salınmış mifoloji narrativdir.

Gördüyümüz hər şey — qurbanvermədir. Janrın, süjetin və qəhrəmanların qurban verilməsi.

Çıxışı olmayan labirint

Təsəvvür edin ki, zaman A nöqtəsindən B-yə doğru düz xətt deyil. Bu — yastı dairədir. Hər şey artıq olub, hər şey təkrarlanacaq. Nitşedən götürülmüş bu fikir serialın əsas siniridir. Qəhrəmanlar inkişaf etmir, onlar «itmiş köpəklər» kimi qapalı dairə üzrə qaçırlar — Koelın dediyi kimi.

Xronotop (məkan + zaman) burada spiral-labirint kimidir. Luiziana sadəcə məkan deyil. Bu — canlı, ac bir orqanizmdir. Bataqlıqlar səni udur, qaz boruları landşaftı mişar kimi kəsir, qasırğalar isə bütün izləri yuyub aparır. Məkan burada cinayətin iştirakçısıdır.

Klassik detektivdə «cinayət yeri» var — məntiqin başladığı nöqtə. Burada isə yoxdur. Sadəcə «cəsədin tapıldığı yer» var. Bəs onu harada öldürüblər? Harda olur-olsun. Hər yerdə. Bu, mərkəzi də, çıxışı da olmayan labirintdir.

Və bu labirint qəhrəmanların beynində də təkrarlanır. Rast Koel açıq deyir: «Bütün həyatın… — hamısı qapalı otaqda gördüyün bir yuxudur. Sən insan olduğunu zənn etdiyin yuxu. Və bir çox yuxular kimi, onun içində də canavar gizlənir».

İnsayd: klassik «bağlı otaqda qətl» burada inversiyaya uğrayır. Otaq — şüurdur. Qatil isə sənin içindəki qaranlıq cütündür.

Detektiv-mifoloqlar: Hekayəni əslində kim danışır?

Bax ən dahiyanə ideya budur. Hart və Koel sadəcə polis deyil. Onlar həm aktyor, həm hekayəçilərdir. Flashback-lərdə gördüyümüz hər şey — onların dindirilmə zamanı danışdıqları subyektiv xatirələrdir. Onlar doktor Vatson kimi neytral nəql edən deyillər. Onlar yaradıcıdır, mifoloqdurlar. Onlar yalan danışa, susa, bəzəyə bilərlər. Onlar nəqli idarə edir.

Ona görə də «qatil kimdir?» sualı ikinci plana keçir. Əsas olan baş verən deyil, onların bunu necə dərk etməsidir. Onların dialoqu — sitat dəyişməsi deyil, iki fəlsəfənin döyüşüdür: Koelın ciniк nihilizmi və Hartın konservativ ənənəçiliyi.

Onların tandemi klassik ikili oppozisiyadır:

• Koel: tənhalıqda yaşayan filosof, nihilist, «dahi detektiv», amma dünyadan zəhləsi gedir.

• Hart: «öz adamı», ailə başçısı, sistemin bir hissəsi. Qoruduğu cəmiyyətin güzgüsü.

Amma bu, yalnız başlanğıcdır. Onların əsl yolu — bu maskaları məhv edib yeni mənalarla «yenidən doğulmaqdır».

Ölən və dirilən tanrı: Niyə detektivlərin «ölməsi» vacibdir?

Serial simmetriya və ikiliyin üzərində qurulub. İki detektiv. İki zaman (keçmiş və indi). İki qətl. İki cinayətkar. İki kulminasiya və iki sonluq.

Bu, pacing səhvi deyil. Bu — ritualladır.

Monstru məğlub etmək üçün əvvəlcə özün monstr olmalısan. Cinayətkarı tutmaq üçün qanunun hüdudlarını keçməlisən. Bu — qurbanvermədir. 1995-ci ildə Hart və Koel pedofilləri tapanda onları həbs etmir, özləri cəzalandırır. Bu an onların «qanunun qulluqçusu olan detektiv» kimi simvolik ölümü baş verir. Onlar bu rolda «ölür» və sonra artıq azad iradəyə sahib şəxsi detektiv kimliyində «yenidən doğulurlar».

Onların qurbanı ikilidir:

1. Sosial: Status, reputasiya, ailələrini itirirlər.

2. Ekzistensial: Köhnə «mən»lərini və dəyərlərini məhv edirlər.

Koel — miflərdəki «ölüb dirilən tanrı» arxetipidir. O, şər yuvasına könüllü gedir, bıçaqlanır, ölümün astanasına düşür və orada kosmik spiralı, ölmüş qızı ilə birləşmə hissini, universal sevgini görür. O, özünü qurban verib katarzis yaşayır.

Hart özünü ayrı cür qurban verir — dostunu xilas etməyə atılır. Onun mükafatı kosmik epifaniya deyil, ailəsinin bağışlamasıdır.

Əsas fikir: Nik Pizzolatto təsadüfi deyil ki, Lovkraft və Çembersin «Sarı Kral»ından ilham alıb. Onun serialı elə o pyes kimidir — oxuyanı dəli edən. O, izləyiciyə pessimizmini və «yastı dairə» fəlsəfəsini yoluxdurur ki, finalda ümid qığılcımı versin:

«Once there was only dark. If you ask me, the light’s winning».

Bəs niyə sonrakı mövsümləri hamı bəyənmir?

Cavab sadədir: birinci mövsüm detektiv deyil. O, anti-detektivdir. O, araşdırma haqqında deyil, araşdırmanın əslində əbədi mövzulara giriş üçün bəhanə olduğundan bəhs edir.

İzləyicilər mifi davam etdirən ikinci mövsüm gözləyirdi, amma… sadəcə detektiv hekayələr aldılar.

2-ci mövsüm — Kaliforniyada korrupsiya trilleri.

3-cü — yaddaş haqqında nostalji dramı.

4-cü — Alyaskada mistik qorxu hekayəsi.

Onlar öz-özlüyündə yaxşı ola bilər (ya da yox), amma tamamilə başqadırlar. Onlar janrı qurban vermir, əksinə, onun qaydalarından istifadə edir.

Birinci mövsüm isə qurban idi. O, detektivi «öldürdü» ki, ondan daha böyük bir şey — mif yaransın. Sonrakılar isə sadəcə onun paltarlarını götürüb geyindilər.

«True Detective» — öz sərhədlərini aşan serialdır. O, detektiv formasını izləyicini ekzistensial dəhşətə, fəlsəfi qarşıdurmalara və mifoloji yenidən doğuluşa aparmaq üçün tələyə çevirdi. O, sübut etdi ki, əsl detektiv — cinayəti açan deyil, labirintdən keçib öz qaranlığının gözünə baxa bilən və deyən insandır:

«Qaranlıq bir az azaldı».

Və bəli, işıq qalib gəlir. Amma yalnız hər şeyini qurban verdikdən sonra.

Bütün seriallar böyük ekranda bir başqa zövq verir. Elan lövhəmizə göz atın və əsl kino effekti üçün televiziya seçin.