Azərbaycanda pensiya: “Erkən bilet” ilə layiqli istirahətə gedən yol

Bilirsinizmi ki, santexnik qonşu ofis işçisindən 5 il əvvəl pensiyaya çıxa bilər? Və ya beş övlad böyütmüş çoxuşaqlı ana 58 yaşında artıq nəvələrinə corab toxuyaraq “layiqli istirahət”ə qovuşur? İnanması çətin görünsə də, bu, artıq Azərbaycanın yeni sosial siyasət reallığıdır. Dövlət sadəcə vəsait ayırmır – o, həqiqətən zəhmət çəkmiş və ya həyatda ağır sınaqlardan keçmiş vətəndaşlara “erkən istirahət” qapısını açır. Və bu siyahı ildən-ilə genişlənir.

Köhnə rəqəmlərdən – yeni güzəştlərə: Sosial mənzərənin transformasiyası

2003-cü ili yada salaq: orta aylıq pensiya cəmi 25,1 manat, yoxsulluq səviyyəsi isə 44,7% idi. 2011-ci ilə gəldikdə isə vəziyyət tamamilə dəyişdi: ÜDM 7,2 dəfə, sosial müdafiəyə ayrılan vəsaitlər 7 dəfə, orta pensiya isə 145,1 manata yüksəldi, yoxsulluq göstəricisi isə 9,1%-ə qədər azaldı. Bu nəticələr təsadüfi deyildi – məqsədyönlü sosial siyasətin bəhrəsi idi. Həmin dövrdə sosial sığorta ilə sosial yardımın ayrılması, yığım əsaslı pensiya sisteminin tətbiqi həyata keçirildi. Bugün isə həmin islahatların bəhrələri artıq yeni imtiyazlarla özünü göstərir.

Kimlərə “erkən bilet” düşür? – 2025-ci ilin güzəşt siyahısı

Dövlət açıq şəkildə bildirir: hər kəs eyni cür qocalmır. Kimisi ağır istehsalatda işləyir, kimisi çoxuşaqlı ailə qurur, kimisi isə ciddi sağlamlıq problemləri ilə üzləşir. Onlar üçün xüsusi qaydalar müəyyən edilib. Son yeniliklər bunlardır:

1. Qızıl hasilatçıları və daş-kəsənlər – Zərərli istehsalatda çalışan bu qrup rəsmi olaraq “erkən pensiya” hüququ qazandı. Məsələn, illərlə toz və gurultu içində çalışan Ramin artıq 55 yaşında pensiyaya çıxır, halbuki onun həmyaşıdı mühasib hələ 60 yaşadək işləməlidir.
   
   
   
2. Çoxuşaqlı qəhrəman analar – Beş və ya daha çox övlad böyütmüş analar 59 yaşında (atalar isə 60 yaşında) pensiyaya çıxa bilərlər. Bundan başqa, belə ailələr üçün uşaq müavinəti 105 manatdan 140 manata yüksəldilib. Əsas şərt: bütün övladlar sağlam olmalı və ən kiçik uşağın yaşı 1-dən yuxarı olmalıdır.
   
   
   
3. Zərərli istehsalat (klassik norma) – Kişilər 12,5 il, qadınlar isə 10 il zərərli şəraitdə çalışıblarsa, pensiya yaşına 5 il qalmış istirahət hüququ qazanırlar.
   
   
   
4. Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslər – Xüsusi xəstəlikləri və ya bədən quruluşu pozuntuları olan şəxslər cəmi 5 il sığorta stajı ilə pensiya hüququ əldə edirlər.
   
   
   
5. Aviasiya mütəxəssisləri – Mülki aviasiyanın pilotları və sınaq pilotları 25 illik uçuş stajı ilə, sağlamlıq imkanları məhdud olduqda isə 20 il staj ilə pensiyaya çıxa bilərlər.
   
   
   
6. Hüquq-mühafizə və məhkəmə sistemi əməkdaşları – Prokurorlar, hakimlər, hərbçilər, gömrükçülər və s. üçün pensiya qaydaları xidməti illərlə bağlıdır. Bu sahədə erkən çıxış halları çoxdan normaya çevrilib.
   
   
   

Sabitlik: Azərbaycan pensiya modelinin əsas prinsipi

Azərbaycanda pensiya ödənişləri gecikmədən həyata keçirilir. Bu, sadəcə vəd deyil, dəyişməz qaydadır:

• Bakı, Sumqayıt, Abşeron – ödənişlər hər ayın 8-dən 15-dək.
  
  
  
• Bölgələr – hər ayın 20-dən 28-dək.
  
  
  
• Hətta kənd bazarlarında belə pensiya günləri özünü hiss etdirir: 20-sindən sonra dolu səbətlərlə bazara axışan insanlar – pensiya vəsaitlərinin artıq çatdığını göstərir.

“Erkən bilet” fəlsəfəsi: Təcrübə vs. sağlamlıq vs. xidmətlər

İqtisadçı Asiman Quliyev qeyd edir ki, yeni yanaşmada sağlamlıq və əmək şəraiti artıq quru staj göstəricilərindən daha önəmlidir. Qızıl hasilatçılarının siyahıya əlavə olunması dövlətin işçilərin zəhmətini qiymətləndirdiyinin rəmzidir. Deputat Vüqar Bayramov isə vurğulayır ki, güzəştli pensiya sistemi göründüyündən daha genişdir və həyatın müxtəlif çətinlikləri ilə üzləşmiş vətəndaşları əhatə edir.

Öz “pensiya mələyini” necə tapmaq olar?

Azərbaycan pensiya sistemi ideal olmasa da, daim inkişaf edir və daha insani xarakter alır. Dərhal pensiyaya çıxmaq – sadəcə imtiyaz deyil, ağır əməkdə sağlamlığını qoymuş, çoxuşaqlı ailə qurmuş və ya taleyin sınaqları ilə üzləşmiş şəxslər üçün ədalətli bir istirahət imkanıdır.

Əgər konkret olaraq öz stajınızın, iş şəraitinizin və ya güzəşt hüququnun necə tətbiq olunduğunu öyrənmək istəyirsinizsə – dövlət saytlarında dolaşmağa ehtiyac yoxdur. Bizim saytın afişalarında mütəmadi yenilənən məlumatlar var. Məlumatlı olmaq – erkən və layiqli istirahətə gedən ən güclü silahınızdır.